Trong hành trình hướng tới Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2045, việc xử lý các rào cản phi thuế quan trở thành một ưu tiên chiến lược. Mặc dù thuế quan trong khối đã giảm mạnh xuống dưới 1%, song các rào cản vô hình lại nổi lên như lực cản lớn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa
Gánh nặng của doanh nghiệp nhỏ
Phát biểu tại Hội thảo “Gỡ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN” sáng 27/6 tại Hà Nội, ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng Biên tập Báo Tài chính – Đầu tư nhận định: “Gỡ bỏ các rào cản phi thuế quan là chìa khóa để khu vực tiến gần hơn tới một không gian kinh tế chung thực chất, hỗ trợ tăng trưởng toàn diện và bền vững”.
Xử lý các rào cản phi thuế quan trở thành ưu tiên chiến lược
Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, có tới 9 nhóm rào cản phi thuế quan đang được áp dụng trong ASEAN, trong đó các biện pháp kiểm dịch động thực vật và rào cản kỹ thuật mỗi loại chiếm tỷ trọng tới 37,5%. Mặc dù phần lớn được xây dựng với mục tiêu chính đáng như bảo vệ sức khỏe cộng đồng, an toàn thực phẩm hay bảo vệ môi trường, nhưng nếu thiếu minh bạch, không đồng bộ hoặc không thể dự báo trước, chúng có thể gây méo mó dòng chảy thương mại, thậm chí làm nản lòng doanh nghiệp.
Chia sẻ tại hội thảo, bà Lê Hằng - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) dẫn chứng, các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam thường gặp khó khi tiếp cận thị trường nội khối ASEAN. Các biện pháp kiểm dịch động thực vật khiến họ phát sinh chi phí kiểm nghiệm từ 100 – 500 USD mỗi mẫu, chưa kể thời gian kiểm dịch có thể kéo dài đến một tuần.
Rào cản kỹ thuật như yêu cầu ghi nhãn theo ngôn ngữ bản địa, bao bì riêng biệt, truy xuất nguồn gốc cũng khiến doanh nghiệp nhỏ đối mặt với chi phí phát sinh lớn. “Thiết kế nhãn mới cho từng dòng sản phẩm có thể tốn từ 5.000 – 20.000 USD. Nếu nhãn bị từ chối tại cửa khẩu, doanh nghiệp còn gánh thêm chi phí lưu kho, điều chỉnh và chậm giao hàng”, bà Hằng cho biết.
Đối với thị trường Hồi giáo trong ASEAN như Malaysia, Indonesia, Brunei, giấy chứng nhận Halal là bắt buộc, nhưng việc đạt được chứng nhận này không dễ dàng. Theo VASEP, doanh nghiệp phải bỏ ra từ 1.000 đến 10.000 USD cho mỗi cơ sở để được chứng nhận, chưa kể chi phí cải tạo dây chuyền lên đến cả trăm nghìn USD nếu muốn mở rộng quy mô.
Bà Lê Hằng - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP)
Khi tiêu chuẩn trở thành rào cản
Không chỉ trong ASEAN, nhiều rào cản phi thuế quan còn được ngụy trang dưới các chính sách môi trường, kỹ thuật ở tầm quốc tế. Bà Phương Nguyễn – Luật sư điều hành, Trưởng chi nhánh Hà Nội của Công ty Luật KPMG Việt Nam nêu ra trường hợp tranh chấp nổi bật giữa Indonesia và Liên minh châu Âu (EU) về mặt hàng dầu cọ.
Theo đó, hai chỉ thị RED I và RED II của EU quy định tỷ lệ dầu cọ trong nhiên liệu vận tải không vượt quá 7% và đặt mục tiêu loại bỏ hoàn toàn các nguồn nhiên liệu có nguy cơ cao gây suy thoái đất trước năm 2030. Indonesia cho rằng đây là hình thức phân biệt đối xử đối với dầu cọ và đã khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Mặc dù WTO công nhận mục tiêu bảo vệ môi trường là chính đáng, nhưng cũng chỉ ra rằng việc thực thi các tiêu chuẩn của EU thiếu nhất quán, gây gánh nặng không tương xứng lên hàng hóa nhập khẩu từ Indonesia. Theo bà Phương, đây là minh chứng điển hình cho kiểu rào cản “kỹ thuật hóa” nhưng thực chất là “phi thuế quan hóa”.
Bà Phương Nguyễn – Luật sư điều hành, Trưởng chi nhánh Hà Nội, Công ty Luật KPMG Việt Nam
Trong nội khối ASEAN, các doanh nghiệp cũng đang chịu ảnh hưởng bởi những yêu cầu kỹ thuật không thống nhất giữa các nước, thậm chí giữa các cấp quản lý trong cùng một quốc gia. Những yêu cầu gắn mác, ghi nhãn chi tiết hoặc các quy định không công nhận lẫn nhau về kiểm nghiệm và chứng nhận gây tốn kém thời gian và chi phí, ảnh hưởng trực tiếp tới tính cạnh tranh của sản phẩm khu vực.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam được nhiều doanh nghiệp quốc tế đánh giá là điểm sáng trong nỗ lực cải cách môi trường kinh doanh. Đại diện Tập đoàn sữa Fonterra (New Zealand), bà Jenny McGregor – Giám đốc Điều hành Chiến lược Thương mại nhận xét: “Việt Nam là một trong những thị trường trọng điểm và là điểm tựa tiềm năng trong chuỗi cung ứng của Fonterra tại ASEAN”.
Bà Jenny McGregor - Giám đốc Điều hành Chiến lược Thương mại Tập đoàn sữa Fonterra (New Zealand)
Theo bà McGregor, môi trường minh bạch, các thủ tục hiệu quả và tinh thần cởi mở của cơ quan chức năng Việt Nam là điều kiện thuận lợi mà không phải thị trường nào trong ASEAN cũng có được. Tuy nhiên, vẫn còn những điểm nghẽn đáng chú ý, như việc yêu cầu ghi nhãn bán lẻ áp dụng cả với nguyên liệu trung gian, đây là điều mà Fonterra cho rằng không cần thiết và làm tăng chi phí tuân thủ một cách không hiệu quả.
“Chúng tôi ủng hộ minh bạch và truy xuất nguồn gốc, nhưng điều đó cần đi kèm sự linh hoạt và hợp lý”, bà McGregor nhấn mạnh, đồng thời bày tỏ kỳ vọng Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy vai trò dẫn dắt trong việc thúc đẩy đồng bộ hóa quy định nội khối ASEAN, hài hòa tiêu chuẩn và đơn giản hóa thủ tục.
