Nền kinh tế thực chất l&#224; nơi ph&#226;n phối T&#224;i nguy&#234;n! (Phần 3) 
VII. Nếu con đường kinh tế l&#224; một cơ chế ph&#226;n phối t&#224;i nguy&#234;n, th&#236; ở từng lĩnh vực cụ thể cơ chế đ&#243; vẫn vận h&#224;nh với c&#249;ng một nguy&#234;n tắc: tầng tr&#234;n nắm quyền ph&#226;n phối, tầng dưới l&#224;m nhi&#234;n liệu. Chỉ kh&#225;c ở chỗ, t&#224;i nguy&#234;n trong mỗi lĩnh vực mang h&#236;nh d&#225;ng kh&#225;c nhau c&#243; khi l&#224; kiến thức, c&#243; khi l&#224; dữ liệu, c&#243; khi lại l&#224; d&#242;ng tiền, v&#224; c&#243; khi l&#224; ch&#237;nh sức lao động của bạn.
1, Gi&#225;o dục như một cỗ m&#225;y đ&#224;o tạo nh&#226;n t&#224;i cho x&#227; hội, nhưng thực chất n&#243; l&#224; c&#244;ng cụ ph&#226;n phối cơ hội. Người ở tầng lớp được tiếp cận với kiến thức v&#224; chương tr&#236;nh đ&#224;o tạo tư duy cố định th&#236; về cơ bản l&#224; một m&#244;i trường đ&#224;o tạo ra lực lượng lao động. Trong khi đ&#243;, ở tầng lớp tr&#234;n, con c&#225;i của những gia đ&#236;nh gi&#224;u c&#243;, quyền lực được học ở những trường quốc tế, tiếp cận ngoại ngữ từ nhỏ, du học ở những trung t&#226;m tri thức h&#224;ng đầu. Họ kh&#244;ng chỉ học kiến thức m&#224; c&#242;n x&#226;y dựng mạng lưới quan hệ v&#224; mạng lưới đ&#243; mới l&#224; chiếc ch&#236;a kh&#243;a giữ quyền ph&#226;n phối t&#224;i nguy&#234;n trong tương lai.
- Vậy n&#234;n c&#226;u chuyện “học giỏi th&#236; sẽ đổi đời” chỉ đ&#250;ng ở một phần nhỏ th&#244;i, bởi nếu xuất ph&#225;t ở tầng lớp thấp, th&#236; bạn gần như đ&#227; bị định sẵn để trở th&#224;nh một lực lượng dễ thay thế.
2, C&#244;ng nghệ v&#224; dữ liệu cũng kh&#244;ng ngoại lệ. Ai nắm được dữ liệu, kẻ đ&#243; sẽ kiểm so&#225;t c&#225;ch x&#227; hội vận h&#224;nh. C&#225;c c&#244;ng ty c&#244;ng nghệ khổng lồ như Google, Facebook, TikTok kh&#244;ng hề cung cấp dịch vụ miễn ph&#237; như họ quảng b&#225;. Thứ họ thực sự l&#224;m l&#224; h&#250;t m&#225;u dữ liệu c&#225; nh&#226;n: th&#243;i quen t&#236;m kiếm, lịch sử ti&#234;u d&#249;ng, h&#224;nh vi tr&#234;n mạng x&#227; hội, tất cả biến th&#224;nh một nguồn t&#224;i nguy&#234;n khổng lồ để họ khai th&#225;c, b&#225;n lại cho quảng c&#225;o, huấn luyện AI, thao t&#250;ng h&#224;nh vi ti&#234;u d&#249;ng v&#224; thậm ch&#237; l&#224; cả quan điểm ch&#237;nh trị. Bạn nghĩ rằng m&#236;nh đang lướt web tự do, đăng ảnh, xem video để giải tr&#237;, nhưng thực chất l&#224; từng c&#250; click chuột của bạn đang nu&#244;i sống hệ sinh th&#225;i AI của người kh&#225;c v&#224; biến bạn th&#224;nh nguồn nhi&#234;n liệu khổng lồ v&#244; h&#236;nh trong tr&#242; chơi dữ liệu to&#224;n cầu.
3, T&#224;i ch&#237;nh v&#224; ng&#226;n h&#224;ng th&#236; vận h&#224;nh bằng một tr&#242; ảo thuật tinh vi. Người gi&#224;u lu&#244;n giữ t&#224;i sản như bất động sản, cổ phần, tr&#225;i phiếu, những thứ c&#243; khả năng sinh lời v&#224; chống lại lạm ph&#225;t. Người ngh&#232;o th&#236; giữ tiền mặt, tưởng rằng cất kỹ trong k&#233;t sắt hay gửi ng&#226;n h&#224;ng lấy l&#227;i l&#224; an to&#224;n. Thế nhưng, năm n&#224;o tiền cũng mất gi&#225;, c&#244;ng sức t&#237;ch lũy bốc hơi 10% chỉ v&#236; lạm ph&#225;t. Ng&#226;n h&#224;ng th&#236; thiết kế để h&#250;t m&#225;u gấp đ&#244;i: cho bạn vay th&#236; lấy l&#227;i suất cao, bạn gửi tiết kiệm th&#236; l&#227;i suất được trả c&#242;n thấp hơn cả tốc độ mất gi&#225; của đồng tiền. V&#224; cuối c&#249;ng th&#236; bạn vừa trả l&#227;i, vừa mất đi gi&#225; trị t&#237;ch lũy, trong khi hệ thống ng&#226;n h&#224;ng v&#224; những kẻ sở hữu t&#224;i sản thật th&#236; ng&#224;y c&#224;ng ph&#236;nh to.
4, Lao động v&#224; việc l&#224;m ng&#224;y nay c&#242;n được đ&#225;nh lừa bằng những khẩu hiệu như “tự do” của &quot;Jack Economy&quot; (c&#225;ch gọi kh&#225;c của Jack Ma) l&#224; nền kinh tế việc vặt. Grab, Uber, shipper, freelancer được ca ngợi l&#224; linh hoạt, l&#224; giải ph&#225;p tho&#225;t khỏi sự g&#242; b&#243; của c&#244;ng việc truyền thống. Thế nhưng, h&#227;y nh&#236;n kỹ đi đ&#226;y ch&#237;nh l&#224; tầng lao động dễ thay thế nhất, kiệt sức nhất v&#224; &#237;t quyền lợi nhất: kh&#244;ng bảo hiểm, kh&#244;ng hợp đồng d&#224;i hạn, kh&#244;ng lộ tr&#236;nh thăng tiến. Chỉ c&#243; những chuyến xe, những đơn h&#224;ng, những deadline nối tiếp nhau. C&#244;ng ty c&#244;ng nghệ th&#244;ng minh ở chỗ: họ ph&#226;n phối to&#224;n bộ rủi ro xuống tầng dưới, c&#242;n lợi nhuận th&#236; được dồn l&#234;n tầng tr&#234;n. Bạn c&#243; thể thấy m&#236;nh tự do, nhưng thực chất l&#224; đang tự do trong sự bấp b&#234;nh n&#234;n bạn bị b&#243;c lột m&#224; kh&#244;ng nhận ra. 
- Tất cả những mảnh gh&#233;p tr&#234;n từ gi&#225;o dục, c&#244;ng nghệ, t&#224;i ch&#237;nh, lao động chỉ l&#224; những phi&#234;n bản kh&#225;c nhau của c&#249;ng một tr&#242; chơi ph&#226;n phối. D&#249; dưới h&#236;nh thức n&#224;o, nguy&#234;n tắc vẫn kh&#244;ng thay đổi: tầng tr&#234;n c&#249;ng giữ quyền ph&#226;n bổ, tầng dưới th&#236; bị khai th&#225;c. V&#224; nếu kh&#244;ng nh&#236;n ra bản chất, bạn sẽ m&#227;i tin rằng hệ thống n&#224;y lu&#244;n c&#244;ng bằng, rằng cố gắng chăm chỉ l&#224; đủ, rằng tự do ti&#234;u d&#249;ng l&#224; lựa chọn c&#225; nh&#226;n. Nhưng sự thực th&#236; bạn chỉ đang đi đ&#250;ng v&#224;o quỹ đạo m&#224; hệ thống vẽ sẵn  v&#224; c&#224;ng đi, bạn c&#224;ng bơm th&#234;m năng lượng cho tầng tr&#234;n.

Nền kinh tế thực chất là nơi phân phối Tài nguyên! (Phần 3) 
VII. Nếu con đường kinh tế là một cơ chế phân phối tài nguyên, thì ở từng lĩnh vực cụ thể cơ chế đó vẫn vận hành với cùng một nguyên tắc: tầng trên nắm quyền phân phối, tầng dưới làm nhiên liệu. Chỉ khác ở chỗ, tài nguyên trong mỗi lĩnh vực mang hình dáng khác nhau có khi là kiến thức, có khi là dữ liệu, có khi lại là dòng tiền, và có khi là chính sức lao động của bạn.
1, Giáo dục như một cỗ máy đào tạo nhân tài cho xã hội, nhưng thực chất nó là công cụ phân phối cơ hội. Người ở tầng lớp được tiếp cận với kiến thức và chương trình đào tạo tư duy cố định thì về cơ bản là một môi trường đào tạo ra lực lượng lao động. Trong khi đó, ở tầng lớp trên, con cái của những gia đình giàu có, quyền lực được học ở những trường quốc tế, tiếp cận ngoại ngữ từ nhỏ, du học ở những trung tâm tri thức hàng đầu. Họ không chỉ học kiến thức mà còn xây dựng mạng lưới quan hệ và mạng lưới đó mới là chiếc chìa khóa giữ quyền phân phối tài nguyên trong tương lai.
- Vậy nên câu chuyện “học giỏi thì sẽ đổi đời” chỉ đúng ở một phần nhỏ thôi, bởi nếu xuất phát ở tầng lớp thấp, thì bạn gần như đã bị định sẵn để trở thành một lực lượng dễ thay thế.
2, Công nghệ và dữ liệu cũng không ngoại lệ. Ai nắm được dữ liệu, kẻ đó sẽ kiểm soát cách xã hội vận hành. Các công ty công nghệ khổng lồ như Google, Facebook, TikTok không hề cung cấp dịch vụ miễn phí như họ quảng bá. Thứ họ thực sự làm là hút máu dữ liệu cá nhân: thói quen tìm kiếm, lịch sử tiêu dùng, hành vi trên mạng xã hội, tất cả biến thành một nguồn tài nguyên khổng lồ để họ khai thác, bán lại cho quảng cáo, huấn luyện AI, thao túng hành vi tiêu dùng và thậm chí là cả quan điểm chính trị. Bạn nghĩ rằng mình đang lướt web tự do, đăng ảnh, xem video để giải trí, nhưng thực chất là từng cú click chuột của bạn đang nuôi sống hệ sinh thái AI của người khác và biến bạn thành nguồn nhiên liệu khổng lồ vô hình trong trò chơi dữ liệu toàn cầu.
3, Tài chính và ngân hàng thì vận hành bằng một trò ảo thuật tinh vi. Người giàu luôn giữ tài sản như bất động sản, cổ phần, trái phiếu, những thứ có khả năng sinh lời và chống lại lạm phát. Người nghèo thì giữ tiền mặt, tưởng rằng cất kỹ trong két sắt hay gửi ngân hàng lấy lãi là an toàn. Thế nhưng, năm nào tiền cũng mất giá, công sức tích lũy bốc hơi 10% chỉ vì lạm phát. Ngân hàng thì thiết kế để hút máu gấp đôi: cho bạn vay thì lấy lãi suất cao, bạn gửi tiết kiệm thì lãi suất được trả còn thấp hơn cả tốc độ mất giá của đồng tiền. Và cuối cùng thì bạn vừa trả lãi, vừa mất đi giá trị tích lũy, trong khi hệ thống ngân hàng và những kẻ sở hữu tài sản thật thì ngày càng phình to.
4, Lao động và việc làm ngày nay còn được đánh lừa bằng những khẩu hiệu như “tự do” của "Jack Economy" (cách gọi khác của Jack Ma) là nền kinh tế việc vặt. Grab, Uber, shipper, freelancer được ca ngợi là linh hoạt, là giải pháp thoát khỏi sự gò bó của công việc truyền thống. Thế nhưng, hãy nhìn kỹ đi đây chính là tầng lao động dễ thay thế nhất, kiệt sức nhất và ít quyền lợi nhất: không bảo hiểm, không hợp đồng dài hạn, không lộ trình thăng tiến. Chỉ có những chuyến xe, những đơn hàng, những deadline nối tiếp nhau. Công ty công nghệ thông minh ở chỗ: họ phân phối toàn bộ rủi ro xuống tầng dưới, còn lợi nhuận thì được dồn lên tầng trên. Bạn có thể thấy mình tự do, nhưng thực chất là đang tự do trong sự bấp bênh nên bạn bị bóc lột mà không nhận ra. 
- Tất cả những mảnh ghép trên từ giáo dục, công nghệ, tài chính, lao động chỉ là những phiên bản khác nhau của cùng một trò chơi phân phối. Dù dưới hình thức nào, nguyên tắc vẫn không thay đổi: tầng trên cùng giữ quyền phân bổ, tầng dưới thì bị khai thác. Và nếu không nhìn ra bản chất, bạn sẽ mãi tin rằng hệ thống này luôn công bằng, rằng cố gắng chăm chỉ là đủ, rằng tự do tiêu dùng là lựa chọn cá nhân. Nhưng sự thực thì bạn chỉ đang đi đúng vào quỹ đạo mà hệ thống vẽ sẵn  và càng đi, bạn càng bơm thêm năng lượng cho tầng trên.