Tại Sao Doanh Nghiệp Việt Nam Chưa Thể Lớn Mạnh Như C&#225;c C&#244;ng Ty Phi Thường Của Thế Giới?

Ch&#250;ng ta thường tự hỏi tại sao Việt Nam chưa c&#243; những Google, Tesla hay những “kỳ l&#226;n” c&#244;ng nghệ thực thụ l&#224;m thay đổi thế giới. C&#226;u trả lời phổ biến nhất l&#224; “đi sau”, thiếu c&#244;ng nghệ l&#245;i, gi&#225;o dục chưa bằng Mỹ hay c&#225;c nước ph&#225;t triển. Những l&#253; do n&#224;y nghe hợp l&#253;, dễ chấp nhận, v&#224; quan trọng hơn l&#224; kh&#244;ng đụng chạm ai. Nhưng nếu nh&#236;n s&#226;u hơn, ch&#250;ng chỉ l&#224; lớp vỏ bề ngo&#224;i che đậy một nghịch l&#253; chua ch&#225;t. Nguy&#234;n nh&#226;n thật sự nằm ở ch&#237;nh hệ thống, c&#225;ch ch&#250;ng ta tổ chức d&#242;ng vốn, c&#225;ch nu&#244;i dưỡng doanh nghiệp, v&#224; văn h&#243;a kinh doanh đang k&#236;m h&#227;m sự đổi mới ph&#225; c&#225;ch.

1.C&#225;i bẫy của “vốn nợ”: Khi ng&#226;n h&#224;ng triệt ti&#234;u sự s&#225;ng tạo v&#224; khả năng lớn mạnh d&#224;i hạn

Ở Mỹ hay c&#225;c nền kinh tế đổi mới mạnh, doanh nghiệp lớn l&#234;n nhờ vốn từ cổ đ&#244;ng v&#224; quỹ đầu tư mạo hiểm. Đ&#243; l&#224; loại tiền kh&#244;ng phải trả lại, kh&#244;ng l&#227;i suất cố định, kh&#244;ng deadline khắc nghiệt. Nh&#224; đầu tư chỉ kiếm lời lớn nếu c&#244;ng ty th&#224;nh c&#244;ng vượt bậc. V&#236; vậy họ sẵn s&#224;ng chấp nhận lỗ nặng 10-15 thậm ch&#237; 20 năm để founder “đốt tiền” v&#224;o nghi&#234;n cứu, thử nghiệm những &#253; tưởng đi&#234;n rồ. Amazon lỗ li&#234;n tục suốt thập kỷ đầu trong khi Jeff Bezos x&#226;y kho b&#227;i, logistics v&#224; cloud. Tesla su&#253;t ph&#225; sản nhiều lần nhưng Elon Musk vẫn raise được h&#224;ng chục tỷ USD v&#236; nh&#224; đầu tư bet v&#224;o tương lai xe điện v&#224; năng lượng. SpaceX để rocket nổ li&#234;n tục m&#224; vẫn nhận vốn đều đặn, bởi c&#226;u hỏi của quỹ mạo hiểm chỉ l&#224;: “&#221; tưởng n&#224;y c&#243; thay đổi thế giới kh&#244;ng?” chứ kh&#244;ng phải “Năm nay l&#227;i bao nhi&#234;u?”.

Ngược lại, ở Việt Nam hầu hết doanh nghiệp sống bằng vốn nợ từ ng&#226;n h&#224;ng. Tiền vay phải trả gốc lẫn l&#227;i đ&#250;ng hạn, bất kể c&#244;ng ty đang l&#227;i hay lỗ. Ng&#226;n h&#224;ng kh&#244;ng quan t&#226;m đến vision tương lai, họ chỉ nh&#236;n v&#224;o qu&#225; khứ: lịch sử kinh doanh v&#224; t&#224;i sản thế chấp hiện tại. C&#226;u hỏi duy nhất của họ l&#224;: “Nếu anh thất bại, t&#244;i siết c&#225;i g&#236; để lấy lại tiền?”. 

Hậu quả chết người của cơ chế n&#224;y l&#224; ba lớp bẫy chồng l&#234;n nhau:

Thứ nhất, &#225;p lực sinh lời ngay lập tức. Với l&#227;i suất vay thường dao động cao, doanh nghiệp phải trả đều đặn h&#224;ng th&#225;ng. Kh&#244;ng c&#243; l&#227;i nhanh l&#224; vỡ nợ, ph&#225; sản. V&#236; thế founder buộc phải chọn dự &#225;n c&#243; d&#242;ng tiền ngắn hạn, chắc ăn, thay v&#236; đốt tiền v&#224;o R&amp;D d&#224;i hạn, thứ thường lỗ nặng nhiều năm trước khi c&#243; lời.

Thứ hai, tiền bị h&#250;t v&#224;o bất động sản, loại t&#224;i sản thế chấp y&#234;u th&#237;ch nhất của ng&#226;n h&#224;ng v&#236; dễ siết, dễ b&#225;n. Doanh nghiệp Việt Nam “nghiện” bất động sản kh&#244;ng phải v&#236; đam m&#234;, m&#224; v&#236; đ&#243; l&#224; c&#225;ch duy nhất để c&#243; hạn mức vay lớn hơn. Cứ mua đất, x&#226;y dự &#225;n, thế chấp lấy tiền vay th&#234;m, rồi lại mua đất tạo v&#242;ng luẩn quẩn. Khoản tiền lẽ ra d&#224;nh cho c&#244;ng nghệ, nghi&#234;n cứu lại chảy &#224;o &#224;o v&#224;o đất đai, thứ mang lại gi&#225; trị t&#224;i ch&#237;nh ngắn hạn chứ kh&#244;ng tạo ra đổi mới thực sự.

Thứ ba, kh&#244;ng ai d&#225;m l&#224;m dự &#225;n rủi ro cao. Một &#253; tưởng c&#244;ng nghệ mới như AI, chip b&#225;n dẫn, năng lượng t&#225;i tạo hay biotech thường cần 5-10 năm mới c&#243; l&#227;i, thậm ch&#237; lỗ nặng giai đoạn đầu. Nếu sống bằng vốn nợ ng&#226;n h&#224;ng, doanh nghiệp kh&#244;ng chịu nổi g&#225;nh l&#227;i v&#224; trả gốc. Chỉ vốn equity mới đủ ki&#234;n nhẫn để chịu kiểu “đốt tiền” ấy.

V&#237; dụ vui Elon Musk khởi nghiệp ở Việt Nam, khi Musk đến ng&#226;n h&#224;ng bảo: &quot;T&#244;i muốn vay tiền l&#224;m t&#234;n lửa t&#225;i sử dụng&quot;, c&#226;u hỏi đầu ti&#234;n &#244;ng nhận được sẽ l&#224;: &quot;T&#234;n lửa n&#224;y c&#243; sổ đỏ kh&#244;ng? Anh c&#243; miếng đất n&#224;o ở Quận 2 hay Thủ Thi&#234;m để thế chấp kh&#244;ng?&quot; V&#236; kh&#244;ng c&#243; t&#224;i sản thế chấp truyền thống, Musk sẽ bị &#233;p v&#224;o v&#242;ng xo&#225;y vay nợ l&#227;i suất cao. Khi quả t&#234;n lửa đầu ti&#234;n nổ ng&#226;n h&#224;ng sẽ lập tức siết nợ, ni&#234;m phong xưởng v&#224; đưa &#244;ng v&#224;o danh s&#225;ch nợ xấu nh&#243;m 5. Cuộc chơi kết th&#250;c tại đ&#243;. Cuối c&#249;ng ngồi tr&#224; đ&#225; vỉa h&#232;, nh&#236;n ra đường Thủ Đức xe cộ đ&#244;ng đ&#250;c, Musk bất chợt ngộ ra ch&#226;n l&#253;: &quot;Mẹ n&#243;, l&#224;m t&#234;n lửa l&#224;m xe điện chi cho khổ. Chỉ n&#234;n đi ph&#226;n l&#244; th&#244;i!&quot;

Hậu quả d&#224;i hạn cho cả nền kinh tế l&#224; r&#245; r&#224;ng: Ch&#250;ng ta giỏi gia c&#244;ng, lắp r&#225;p, thương mại v&#224; bất động sản v&#236; những lĩnh vực n&#224;y c&#243; d&#242;ng tiền nhanh, dễ thế chấp, dễ trả nợ. Nhưng gần như kh&#244;ng c&#243; c&#244;ng ty Việt Nam n&#224;o d&#225;m lao v&#224;o l&#224;m “c&#244;ng nghệ l&#245;i” kiểu Samsung, TSMC hay Nvidia. Nh&#226;n t&#224;i kỹ sư Việt Nam rất giỏi, nhưng đa số đang l&#224;m cho Intel, Samsung, Apple tại Việt Nam, chứ kh&#244;ng l&#224;m cho một c&#244;ng ty Việt Nam n&#224;o c&#243; khả năng thống trị to&#224;n cầu.


C&#210;N TIẾP PHẦN 2, 3. AE N&#192;O MUỐN XEM HẾT TH&#204; IB RI&#202;NG CHO M&#204;NH

Tại Sao Doanh Nghiệp Việt Nam Chưa Thể Lớn Mạnh Như Các Công Ty Phi Thường Của Thế Giới?

Chúng ta thường tự hỏi tại sao Việt Nam chưa có những Google, Tesla hay những “kỳ lân” công nghệ thực thụ làm thay đổi thế giới. Câu trả lời phổ biến nhất là “đi sau”, thiếu công nghệ lõi, giáo dục chưa bằng Mỹ hay các nước phát triển. Những lý do này nghe hợp lý, dễ chấp nhận, và quan trọng hơn là không đụng chạm ai. Nhưng nếu nhìn sâu hơn, chúng chỉ là lớp vỏ bề ngoài che đậy một nghịch lý chua chát. Nguyên nhân thật sự nằm ở chính hệ thống, cách chúng ta tổ chức dòng vốn, cách nuôi dưỡng doanh nghiệp, và văn hóa kinh doanh đang kìm hãm sự đổi mới phá cách.

1.Cái bẫy của “vốn nợ”: Khi ngân hàng triệt tiêu sự sáng tạo và khả năng lớn mạnh dài hạn

Ở Mỹ hay các nền kinh tế đổi mới mạnh, doanh nghiệp lớn lên nhờ vốn từ cổ đông và quỹ đầu tư mạo hiểm. Đó là loại tiền không phải trả lại, không lãi suất cố định, không deadline khắc nghiệt. Nhà đầu tư chỉ kiếm lời lớn nếu công ty thành công vượt bậc. Vì vậy họ sẵn sàng chấp nhận lỗ nặng 10-15 thậm chí 20 năm để founder “đốt tiền” vào nghiên cứu, thử nghiệm những ý tưởng điên rồ. Amazon lỗ liên tục suốt thập kỷ đầu trong khi Jeff Bezos xây kho bãi, logistics và cloud. Tesla suýt phá sản nhiều lần nhưng Elon Musk vẫn raise được hàng chục tỷ USD vì nhà đầu tư bet vào tương lai xe điện và năng lượng. SpaceX để rocket nổ liên tục mà vẫn nhận vốn đều đặn, bởi câu hỏi của quỹ mạo hiểm chỉ là: “Ý tưởng này có thay đổi thế giới không?” chứ không phải “Năm nay lãi bao nhiêu?”.

Ngược lại, ở Việt Nam hầu hết doanh nghiệp sống bằng vốn nợ từ ngân hàng. Tiền vay phải trả gốc lẫn lãi đúng hạn, bất kể công ty đang lãi hay lỗ. Ngân hàng không quan tâm đến vision tương lai, họ chỉ nhìn vào quá khứ: lịch sử kinh doanh và tài sản thế chấp hiện tại. Câu hỏi duy nhất của họ là: “Nếu anh thất bại, tôi siết cái gì để lấy lại tiền?”. 

Hậu quả chết người của cơ chế này là ba lớp bẫy chồng lên nhau:

Thứ nhất, áp lực sinh lời ngay lập tức. Với lãi suất vay thường dao động cao, doanh nghiệp phải trả đều đặn hàng tháng. Không có lãi nhanh là vỡ nợ, phá sản. Vì thế founder buộc phải chọn dự án có dòng tiền ngắn hạn, chắc ăn, thay vì đốt tiền vào R&D dài hạn, thứ thường lỗ nặng nhiều năm trước khi có lời.

Thứ hai, tiền bị hút vào bất động sản, loại tài sản thế chấp yêu thích nhất của ngân hàng vì dễ siết, dễ bán. Doanh nghiệp Việt Nam “nghiện” bất động sản không phải vì đam mê, mà vì đó là cách duy nhất để có hạn mức vay lớn hơn. Cứ mua đất, xây dự án, thế chấp lấy tiền vay thêm, rồi lại mua đất tạo vòng luẩn quẩn. Khoản tiền lẽ ra dành cho công nghệ, nghiên cứu lại chảy ào ào vào đất đai, thứ mang lại giá trị tài chính ngắn hạn chứ không tạo ra đổi mới thực sự.

Thứ ba, không ai dám làm dự án rủi ro cao. Một ý tưởng công nghệ mới như AI, chip bán dẫn, năng lượng tái tạo hay biotech thường cần 5-10 năm mới có lãi, thậm chí lỗ nặng giai đoạn đầu. Nếu sống bằng vốn nợ ngân hàng, doanh nghiệp không chịu nổi gánh lãi và trả gốc. Chỉ vốn equity mới đủ kiên nhẫn để chịu kiểu “đốt tiền” ấy.

Ví dụ vui Elon Musk khởi nghiệp ở Việt Nam, khi Musk đến ngân hàng bảo: "Tôi muốn vay tiền làm tên lửa tái sử dụng", câu hỏi đầu tiên ông nhận được sẽ là: "Tên lửa này có sổ đỏ không? Anh có miếng đất nào ở Quận 2 hay Thủ Thiêm để thế chấp không?" Vì không có tài sản thế chấp truyền thống, Musk sẽ bị ép vào vòng xoáy vay nợ lãi suất cao. Khi quả tên lửa đầu tiên nổ ngân hàng sẽ lập tức siết nợ, niêm phong xưởng và đưa ông vào danh sách nợ xấu nhóm 5. Cuộc chơi kết thúc tại đó. Cuối cùng ngồi trà đá vỉa hè, nhìn ra đường Thủ Đức xe cộ đông đúc, Musk bất chợt ngộ ra chân lý: "Mẹ nó, làm tên lửa làm xe điện chi cho khổ. Chỉ nên đi phân lô thôi!"

Hậu quả dài hạn cho cả nền kinh tế là rõ ràng: Chúng ta giỏi gia công, lắp ráp, thương mại và bất động sản vì những lĩnh vực này có dòng tiền nhanh, dễ thế chấp, dễ trả nợ. Nhưng gần như không có công ty Việt Nam nào dám lao vào làm “công nghệ lõi” kiểu Samsung, TSMC hay Nvidia. Nhân tài kỹ sư Việt Nam rất giỏi, nhưng đa số đang làm cho Intel, Samsung, Apple tại Việt Nam, chứ không làm cho một công ty Việt Nam nào có khả năng thống trị toàn cầu.


CÒN TIẾP PHẦN 2, 3. AE NÀO MUỐN XEM HẾT THÌ IB RIÊNG CHO MÌNH