V&#236; sao Mỹ c&#243; thể in USD v&#224; cả thế giới phải chịu lạm ph&#225;t chung?

Mỹ l&#224; quốc gia duy nhất c&#243; quyền ph&#225;t h&#224;nh đồng USD, đồng tiền dự trữ quốc tế số một hiện nay. Kh&#244;ng c&#243; cơ quan quốc tế n&#224;o trực tiếp kiểm so&#225;t việc Mỹ in th&#234;m USD. Tuy nhi&#234;n, Mỹ cũng kh&#244;ng thể in v&#244; hạn, bởi nếu in qu&#225; nhiều, niềm tin v&#224;o USD sẽ sụp đổ v&#224; đồng tiền n&#224;y c&#243; nguy cơ bị thay thế. Cơ chế kiểm so&#225;t duy nhất ch&#237;nh l&#224; “niềm tin thị trường”: khi thế giới mất niềm tin, gi&#225; trị USD sẽ lao dốc.

Dẫu vậy, trong nhiều thập kỷ qua, Mỹ đ&#227; tận dụng vị thế độc t&#244;n của USD để hưởng một “đặc quyền b&#225; chủ tiền tệ”. Khi Mỹ in th&#234;m USD, họ c&#243; thể d&#249;ng n&#243; để mua dầu, v&#224;ng, đất đai, c&#244;ng ty, c&#244;ng nghệ từ khắp thế giới. Trong khi đ&#243;, c&#225;c nước kh&#225;c muốn c&#243; USD lại phải c&#242;ng lưng sản xuất h&#224;ng h&#243;a, xuất khẩu lao động, đổi lấy đồng bạc xanh. Thực chất, đ&#226;y giống như việc cả thế giới đang l&#224;m việc để cho Mỹ vay kh&#244;ng l&#227;i, v&#236; phần lớn USD thu về lại được t&#237;ch trữ trong k&#233;t của c&#225;c ng&#226;n h&#224;ng trung ương.

Hệ quả l&#224; khi Mỹ bơm tiền qu&#225; nhiều, lạm ph&#225;t trong nước sẽ được “xuất khẩu” sang c&#225;c quốc gia kh&#225;c. Sau khủng hoảng 2008 hay đại dịch Covid-19, Mỹ in h&#224;ng ngh&#236;n tỷ USD để cứu nền kinh tế, v&#224; sự dư thừa n&#224;y lan ra to&#224;n cầu. Mỹ hồi phục nhanh, nhưng nhiều nước mới nổi (Thổ Nhĩ Kỳ, Argentina...) lại hứng chịu lạm ph&#225;t cao, khủng hoảng nợ v&#224; đồng nội tệ mất gi&#225;. 

Tại sao thế giới vẫn chấp nhận điều n&#224;y? Đơn giản v&#236; chưa c&#243; lựa chọn n&#224;o tốt hơn. Euro c&#243; quy m&#244; lớn nhưng li&#234;n minh n&#224;y l&#224; một tập thể thiếu sự thống nhất về văn h&#243;a, ch&#237;nh trị mỗi nước. Nh&#226;n d&#226;n tệ của Trung Quốc th&#236; chưa tự do chuyển đổi, thị trường t&#224;i ch&#237;nh thiếu minh bạch. V&#224;ng kh&#243; lưu th&#244;ng, c&#242;n tiền số chưa đủ ổn định. Trong khi đ&#243;, Mỹ kh&#244;ng chỉ c&#243; nền kinh tế lớn nhất, hệ thống t&#224;i ch&#237;nh minh bạch v&#224; thanh khoản s&#226;u rộng, m&#224; c&#242;n c&#243; sức mạnh qu&#226;n sự, ngoại giao v&#224; cả mạng lưới “petrodollar”, bắt buộc mua b&#225;n dầu bằng USD để bảo đảm cho vai tr&#242; b&#225; chủ của đồng tiền n&#224;y.

Kết quả l&#224; Mỹ giống như đang ngồi ở “tầng tr&#234;n” của kim tự th&#225;p: in tiền để đổi lấy t&#224;i sản thật, trong khi thế giới l&#224;m ra h&#224;ng h&#243;a th&#236; cầm đồng USD v&#224; chịu chung lạm ph&#225;t. Ch&#237;nh v&#236; vậy, nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nga hay nh&#243;m BRICS đang nỗ lực t&#236;m c&#225;ch giảm dần phụ thuộc v&#224;o USD: tăng dự trữ v&#224;ng, thanh to&#225;n thương mại bằng nội tệ, hay thảo luận về một đồng tiền chung mới.

Tuy nhi&#234;n, để thay thế USD ho&#224;n to&#224;n vẫn rất kh&#243;. Khi phần lớn giao dịch to&#224;n cầu c&#242;n gắn chặt với đồng bạc xanh, v&#224; khi niềm tin của nh&#226;n loại vẫn dồn v&#224;o sức mạnh kinh tế, qu&#226;n sự, ch&#237;nh trị của Mỹ, th&#236; USD vẫn l&#224; “&#244;ng vua tiền tệ”.

Vì sao Mỹ có thể in USD và cả thế giới phải chịu lạm phát chung?

Mỹ là quốc gia duy nhất có quyền phát hành đồng USD, đồng tiền dự trữ quốc tế số một hiện nay. Không có cơ quan quốc tế nào trực tiếp kiểm soát việc Mỹ in thêm USD. Tuy nhiên, Mỹ cũng không thể in vô hạn, bởi nếu in quá nhiều, niềm tin vào USD sẽ sụp đổ và đồng tiền này có nguy cơ bị thay thế. Cơ chế kiểm soát duy nhất chính là “niềm tin thị trường”: khi thế giới mất niềm tin, giá trị USD sẽ lao dốc.

Dẫu vậy, trong nhiều thập kỷ qua, Mỹ đã tận dụng vị thế độc tôn của USD để hưởng một “đặc quyền bá chủ tiền tệ”. Khi Mỹ in thêm USD, họ có thể dùng nó để mua dầu, vàng, đất đai, công ty, công nghệ từ khắp thế giới. Trong khi đó, các nước khác muốn có USD lại phải còng lưng sản xuất hàng hóa, xuất khẩu lao động, đổi lấy đồng bạc xanh. Thực chất, đây giống như việc cả thế giới đang làm việc để cho Mỹ vay không lãi, vì phần lớn USD thu về lại được tích trữ trong két của các ngân hàng trung ương.

Hệ quả là khi Mỹ bơm tiền quá nhiều, lạm phát trong nước sẽ được “xuất khẩu” sang các quốc gia khác. Sau khủng hoảng 2008 hay đại dịch Covid-19, Mỹ in hàng nghìn tỷ USD để cứu nền kinh tế, và sự dư thừa này lan ra toàn cầu. Mỹ hồi phục nhanh, nhưng nhiều nước mới nổi (Thổ Nhĩ Kỳ, Argentina...) lại hứng chịu lạm phát cao, khủng hoảng nợ và đồng nội tệ mất giá. 

Tại sao thế giới vẫn chấp nhận điều này? Đơn giản vì chưa có lựa chọn nào tốt hơn. Euro có quy mô lớn nhưng liên minh này là một tập thể thiếu sự thống nhất về văn hóa, chính trị mỗi nước. Nhân dân tệ của Trung Quốc thì chưa tự do chuyển đổi, thị trường tài chính thiếu minh bạch. Vàng khó lưu thông, còn tiền số chưa đủ ổn định. Trong khi đó, Mỹ không chỉ có nền kinh tế lớn nhất, hệ thống tài chính minh bạch và thanh khoản sâu rộng, mà còn có sức mạnh quân sự, ngoại giao và cả mạng lưới “petrodollar”, bắt buộc mua bán dầu bằng USD để bảo đảm cho vai trò bá chủ của đồng tiền này.

Kết quả là Mỹ giống như đang ngồi ở “tầng trên” của kim tự tháp: in tiền để đổi lấy tài sản thật, trong khi thế giới làm ra hàng hóa thì cầm đồng USD và chịu chung lạm phát. Chính vì vậy, nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nga hay nhóm BRICS đang nỗ lực tìm cách giảm dần phụ thuộc vào USD: tăng dự trữ vàng, thanh toán thương mại bằng nội tệ, hay thảo luận về một đồng tiền chung mới.

Tuy nhiên, để thay thế USD hoàn toàn vẫn rất khó. Khi phần lớn giao dịch toàn cầu còn gắn chặt với đồng bạc xanh, và khi niềm tin của nhân loại vẫn dồn vào sức mạnh kinh tế, quân sự, chính trị của Mỹ, thì USD vẫn là “ông vua tiền tệ”.

NGƯỜI LÁI ĐÒ